Erec Izrael Haszlema – biblijne granice Królestwa Izraela

Wtedy właśnie Pan zawarł przymierze z Abrahamem, mówiąc:
„Potomstwu twemu daję ten kraj, od Rzeki Egipskiej aż do rzeki wielkiej, rzeki Eufrat” (58).

Zgodnie z powyższym biblijnym wersem Wielki Izrael powinien składać się z dzisiejszych ziem Izraela, Zachodniego Brzegu Jordanu, Strefy Gazy, Jordanii, Libanu, dużej części Syrii, Iraku, Kuwejtu, Arabii Saudyjskiej, Egiptu i Turcji. Jest to maksymalistyczny pogląd na obszar Ziemi Obiecanej, minimalistyczny mówi o dzisiejszym Izraelu, Jordanii, Synaju i Południowym Libanie jako terenie w przeszłości zamieszkałym przez plemiona żydowskie.

To, co było wyróżnikiem dla ideologii Wielkiego Izraela, to próby jej propagatorów realnego wpływu na obecną sytuację polityczną w Izraelu, a nawet w całym bliskowschodnim regionie. Postrzeganie geopolityki poprzez historyczne i religijne resentymenty może być groźne w każdym miejscu na świecie. Ze względu na szczególną rolę Bliskiego Wschodu jako kolebki głównych światowych religii monoteistycznych, budzi ono uzasadnione obawy o zachowanie bezpieczeństwa regionalnego.

Niektórzy z badaczy przedstawiali ideologię Erec Izrael Haszlema (Całości Ziemi Izraela lub Wielkiego Izraela) jako wymysł antysemitów i antagonistów Izraela, która nie ma związku z rzeczywistością, a jest jedynie materializacją obaw i strachów arabskich mieszkańców Bliskiego Wschodu. Jednym z nich był Daniel Pipes, który przedstawiał liczne dowody na poparcie tego twierdzenia, jednak pomijał wiele kwestii, szczególnie odnośnie roli ugrupowań religijnych (59).

Wiele jest jednak przesłanek, aby uznać Erec Izrael Haszlema nie tyle za dominującą motywację działań izraelskiego establishmentu (bo o tym nie może być mowy), ale za ideologię, która funkcjonowała głównie wśród środowisk prawicowo – religijnych. Była ona dla nich prawdziwą „boską obietnicą”, w wielu miejscach pociągającą za sobą konkretne działania polityczne. Takimi działaniami była decyzja o kolonizacji Zachodniego Brzegu Jordanu – biblijnej Judei i Samarii. Osadnictwo żydowskie od lat siedemdziesiątych nie ma znaczenia wojskowo – strategicznego, ale religijnego postrzegania Ziemi Izraela. Izraelskie bezpieczeństwo w latach siedemdziesiątych XX wieku miała zapewnić obecność wojskowa bez działalności osadniczej (tzw. plan Allona (60)), proponowana przez Partię Pracy. Likud (Zjednoczenie) po przejęciu władzy w 1977 r. w koalicji z partiami religijnymi rozpoczął kampanię osadniczą na Zachodnim Brzegu Jordanu (61).

Do dzisiejszego dnia w Izraelu biblijne granice stanowią przedmiot badania naukowego (62). Ideologia Całości Ziem Izraela była propagowana wieloma symbolami, na przykład przez wiele lat przy wejściu do izraelskiego parlamentu (Knesetu) wmurowana była tablica z napisem – „To jest nasza ziemia, od Nilu do Eufratu” (63).

Od początku idei syjonizmu trwała dyskusja o granicach przyszłej państwowości żydowskiej. Teodor Herzl widział je jako granice nakreślone w Biblii (64). Jednak dopiero po I wojnie światowej idea syjonizmu – żydowskiej państwowości – mogła liczyć na realizację.

Rabin Fishmann – członek Agencji Żydowskiej w Palestynie – oświadczył 9 lipca 1947 r. na Specjalnej Komisji Organizacji Narodów Zjednoczonych, iż „Ziemia Obiecana rozciąga się od Nilu do Eufratu, zawierając część Syrii i Liban” (65). Włodzimierz Żabotyński, czołowy przedstawiciel idei syjonizmu (twórca rewizjonizmu), w 1935 r. stwierdził: „Chcemy żydowskiego imperium”. Moshe Dayan po wojnie sześciodniowej miał powiedzieć: „Przeszłe pokolenie założyło Izrael w granicach z 1948 r.. Myśmy założyli Izrael w granicach z 1967 r. Teraz wy załóżcie Wielki Izrael od Nilu do Eufratu” (66). W latach czterdziestych XX wieku grupa Lehi (akronim od Lohamei Herut Izrael), druga obok Irgunu główna organizacja syjonistów – rewizjonistów (z których w późniejszym okresie wyłoniła się izraelska prawica), w drugim punkcie swojego manifestu pisała, że „Ojczyzna w Ziemi Izraela w granicach naszkicowanych w Biblii. […] To jest ziemia życia, gdzie cały naród będzie żył w bezpieczeństwie” (67). Po decyzji o podziale Palestyny w 1947 r. Dawid Ben Gurion mówił: „Akceptacja dla podziału nie zmusza nas, by wyrzec się Transjordanii. Nie wymagamy od nikogo rezygnacji z tej wizji. Przyjmiemy państwo w dzisiejszych granicach, ale granice syjonistycznych pragnień i zainteresowań żydowskich ludzi nie będą ograniczone przez żaden zewnętrzny czynnik” (68). Ekspansywne plany Ben Guriona zostały wyrażone już w 1938 r., gdy mówił: „Granice syjonistycznych pragnień zawierają południowy Liban, południową Syrię, całą Cis-Jordanię i Synaj” (69). Ben Gurion był świeckim syjonistą, w wielu momentach stając na czele społeczności żydowskiej przyjmował pragmatyczną postawę wobec terytoriów arabskich. Mimo to, jak pisał Izrael Szahak, Ben Gurion oświadczył w Knesecie, iż powodem kampanii sueskiej w 1956 r. była „odbudowa królestwa Dawida i Salomona” w jego biblijnych granicach” (70).

Od końca lat sześćdziesiątych XX wieku można zaobserwować rosnący napływ osób do nowoutworzonych organizacji opowiadających się za rozszerzeniem granic przez Izrael (lub aneksją już zdobytych), jednak to rozszerzenie nie dla każdego ugrupowania czy partii oznaczało takie samo terytorium. Jak pisze David Newman, poparcie dla idei Erec Izrael Haszlema było odnalezione praktycznie w każdej prawicowej partii Izraela, od maksymalistów w Likudzie, po nacjonalistów w Tehiji (Ruch Odrodzenia Syjonistycznego), czy krótkotrwałej partii Kach (71).

Przymierze pomiędzy maksymalistycznym nacjonalizmem a religijnym fundamentalizmem objawiało się najpełniej w żądaniu biblijnych Ziem Izraela. Narodowa Partia Religijna (Mafdal – Mifleget Datit Leumit, dalej – NPR) uważała realizację maksymalizmu terytorialnego za „boskie przykazanie”, przywódca Likudu – Ariel Szaron w 1993 r. na konwencji swojej partii zaproponował ideologię Erec Izrael Haszlema jako oficjalną politykę państwową” (72).

Ugrupowania religijne, w których obecna była ideologia Wielkiego Izraela:

=> Truat Eretz Izrael Haszlema (Ruch Całości Ziemi Izraela)

=> Gusz Emunim (Blok Wiernych)

=> Bead Artcejnu (Za nasz Kraj)

=> Zu Artcejnu (To jest Nasza Ziemia)

=> Dor Hahemshech (Następne Pokolenie)

Partie polityczne, w których obecna była ideologia Wielkiego Izraela:

=> Likud (Herut)

=> Morasha

=> Tehija

=> Matzed

=> Ihud Leumi

=> Kach

=> Narodowa Partia Religijna (NPR)

Bead Artcejnu został założony przez historyka i rabina z Hebronu – Arona Szmulewicza. Ruch zorganizował we wrześniu 2001 r. demonstrację w Jerozolimie. Lider organizacji wyjaśniał: „Proces narodowego ożywienia żydowskiego Ludu jest nieodwracalny i ma swoją wewnętrzną logikę […] Nie będziemy mieli żadnego pokoju tak długo, aż cały teren Ziemi Izraela nie wróci pod żydowską kontrolę. To może mocno brzmieć, ale taka jest logika historii […], prawdziwy pokój będzie dopiero wtedy, gdy Izrael posiądzie wszelkie historyczne ziemie i będzie kontrolował Suez i kanał Ormuz […] Musimy pamiętać, że irackie pola naftowe są na żydowskiej ziemi” (73).

Hanan Porat, członek Knesetu z ramienia prawicowej Tehiji, o terenach Wielkiego Izraela po wycofaniu się Izraela z Synaju mówił: „Synaj jest częścią Ziemi Izraela […] Według wszystkich opinii żydowskiego prawa i tradycji, Synaj jest nierozłączną częścią Ziemi Izraela […] Otwórz Biblię, spójrz w Talmud albo do Encyklopedii Hebrajskiej pod hasło Ziemie Izraela, to cię przekona” (74).

Obóz religijnych nacjonalistów usprawiedliwienie dla aneksji zdobytych terytoriów, a przynajmniej zakaz wycofania się z już zajętych, odnalazł w pismach religijnych uczonych sprzed setek lat (75).

Takie podejście może tłumaczyć gwałtowne fale sprzeciwu wobec wycofania się Izraela z Synaju i nadania Palestyńczykom autonomii, jak również entuzjazm w czasie operacji wojskowej w Libanie w 1982 r., gdy Izrael wszedł w posiadanie jego południowej części.

Południowy Liban jako część Wielkiego Izraela – przykład oddziaływania ideologii

Zgodnie z boską obietnicą zapisaną w Biblii teren Libanu był według wielu fundamentalistów żydowskich terenem Ziemi Izraela. Próby włączenia tych terytoriów do państwa żydowskiego, a przynajmniej Południowego Libanu, miały miejsce jeszcze przed określeniem granic jego samego, a także po 1948 r., kiedy państwowość żydowska stała się faktem. Pierwsi syjoniści (Teodor Herzl, Leon Pinsker) opowiadali się za wyznaczeniem granic „siedziby żydowskiej” zawierającej Liban. 6 listopada 1918 r. syjonistyczni liderzy zasugerowali oficerom brytyjskiego mandatariusza granice państwa izraelskiego „na północy od rzeki Litani aż do Banias (miasto w Syrii – przyp. A. K.)”. Na konferencji paryskiej (1919) przekonywali do włączenia do terytorium mandatu brytyjskiego wszystkich terenów do rzeki Litani (76). Podczas tej konferencji Dawid Ben Gurion i Chaim Waizman usiłowali przekonać reprezentanta Libanu na konferencji do przekazania Południowego Libanu pod żydowskie osadnictwo w zamian za pomoc techniczną i finansową w rozwoju północnej części państwa.

W 1948 r. w czasie I wojny izraelsko-arabskiej (77) wojska Hagany, przemianowanej na Cahal, zajęły libańskie miasto Marjayun, lecz w wyniku mediacji międzynarodowej wycofały się. W latach pięćdziesiątych Ben Gurion chciał uzależnić Liban i stworzyć tam państwo chrześcijańskie powiązane sojuszem z Izraelem. Państwo żydowskie miało uzyskać według tego planu nabytki terytorialne w Południowym Libanie, a z reszty miało zostać ustanowione państwo moronickie. Opublikowane pamiętniki premiera Izraela Mosze Szertoka (Szaretta) ujawniły, iż w 1954 r. Ben Gurion chciał przekazać duże sumy pieniędzy na przekupienie chrześcijańskich liderów w Libanie, którzy mieliby zwrócić się do Izraela o pomoc wobec muzułmańskiego zagrożenia. Według tego planu wojska izraelskie miały wkroczyć do Libanu i ustanowić państwo z marionetkowym rządem maronitów (78). Działania Ben Guriona nie były wynikiem ideologii Wielkiego Izraela, ani maksymalistycznych planów ekspansji izraelskiej. Była to kalkulacja sfery bezpieczeństwa militarnego, a przede wszystkim gospodarki wodnej (przejęcie wód rzeki Litani).

W skład rządu izraelskiego w trakcie operacji wojskowych na terytorium Libanu zawsze wchodziła koalicja prawicowo-religijna. Za tymi interwencjami stały partie nacjonalistów i fundamentalistów religijnych, w których ideologia Wielkiego Izraela była w różnym stopniu obecna (patrz tab. 2).

Izrael wspierał maronitów jeszcze przed wybuchem wojny domowej w Libanie (1975). W latach 1974-1977 milicje maronickie otrzymały około 150 milionów dolarów od izraelskiego rządu Icchaka Rabina. W 1977 r. w czasie premierostwa Menachema Begina pomoc jeszcze wzrosła (głównie dostawy broni) (79).

W trakcie operacji militarnej „Pokój dla Galilei” izraelski rabinat wojskowy opublikował mapę Libanu, w której współczesnym libańskim nazwom miast zostały przywrócone hebrajskie nazwy zaczerpnięte z Biblii. Owa mapa wyznaczała teren Libanu jako terytorium dwóch starożytnych izraelskich plemion Aszer i Naftali. Jeden z rabinów należących do Bloku Wiernych – Izrael Ariel – opublikował atlas Izraela zawierający ziemie od półwyspu Synaj, poprzez Liban aż do Eufratu. Uważał on, iż ziemie przedstawione w tym atlasie powinny zostać zdobyte przez wojsko izraelskie, gdyż należą do narodu żydowskiego (81).

Fundamentaliści, w szczególności syjonistyczni mesjaniści, niepowodzenia w wojnie w Libanie tłumaczyli jako „bóle narodzin Mesjasza” (82). W ten sposób zarówno sukcesy, jak i porażki były tłumaczone poprzez pryzmat mesjanizmu. Aprobata fundamentalistów dla wojny w Libanie składała się z dwóch elementów. Pierwszym było rozciągnięcie żydowskiego panowania na terytorium z biblijnej obietnicy. Drugim było pokazanie światu siły w odparciu każdej krytyki, zarówno zewnętrznej, jak i wewnętrznej. Rabin Eliazer Waldman z jeszybotu (szkoły religijnej) z osady Kiryat Alba (przedmieścia Hebronu) o tym elemencie mówił: „W wojnie „Pokój dla Galilei” nasza władza ponownie została ukazana, wojskowa siła została zademonstrowana miedzy narodami […] udowodniliśmy, że możemy podejmować autonomiczne decyzje, bez uważania na to, co myślą goje” (83). Dalej ten były członek Knesetu w czasie debaty o wojnie w Libanie mówił: „Nasz kraj i nasze państwo, piedestał tronu Boga na tym świecie” – to był prawdziwy cel, dla którego państwo Izrael zostało założone […] Kiedy w Libanie wybuchła wojna, znaleźli się tacy, którzy mówili, iż nie przyszliśmy narzucić ładu w Libanie, ale aby uratować Galileę. Zwracaliśmy uwagę, iż izraelskim zadaniem jest przywrócenie ładu na świecie. To stwierdzenie rozdrażniło wielu uczonych Żydów […], ale nie wolno nam się cofać albo wzbraniać przed tą odpowiedzialnością. Jest to naszym obowiązkiem, by ustanowić porządek wiary i świętości” (84). Sam rabin jeszcze wielokrotnie wypowiadał się na temat Libanu (85). Rabin Dov Lior o izraelskiej interwencji w Libanie mówił: „Wojna (w Libanie) udowodniła całemu światu, że są na Bliskim Wschodzie jedyni wojskowi wystarczająco silni, by rozciągnąć prawdziwą władzę […] Wykorzenienie nory niesprawiedliwości (terrorystów) jest jedynie wstępem do wykorzenienia całego zła na tym świecie” (86).

Wojna w Libanie wybuchła dokładnie trzy miesiące po wycofaniu się Izraela z Synaju, i jeśli nie starła goryczy opuszczenia Synaju, to odwróciła od niego uwagę i wprowadziła nowe znaczenie teorii mesjańskiej do izraelskiej polityki. W tym kontekście wyrażał się rabin Haim Druckam, który o terytorialnych ustępstwach i burzeniu żydowskich osad mówił, iż jest to jak: „wyrywanie kończyn z żywego ciała” (87).

Adam Krawczyk,

Terroryzm ugrupowań fundamentalistycznych na obszarze Izraela w drugiej połowie XX wieku (2007)

_________________________________

Przypisy:

58. Patrz: Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, Ks. Rodzaju 15,18 (Biblia Tysiąclecia, wydanie IV) Poznań 1991, s. 35. Drugim wersetem biblijnym, do którego odwołują się ideolodzy Wielkiego Izraela, jest fragment: „Każde miejsce, po którym będzie chodzić stopa waszej nogi, będzie wasze. Granice wasze sięgać będą od pustyni aż do Libanu, od rzeki Eufrat, aż do Morza Zachodniego”. Ibidem (Księga Powtórzonego Prawa 11,24), s. 185.

59. Za przykład wykorzystywania ideologii Wielkiego Izraela w propagandzie antyizraelskiej może służyć odniesienie się do niej w Karcie Islamskiego Ruchu Oporu (Hamas) czy mapa biblijnych granic w irańskim wydaniu Protokołów Mędrców Syjonu. Patrz: D. Pipes, Imperial Israel: The Nile-to-Euphrates Calumny, „Middle East Quarterly”, March 1994, wydanie elektroniczne. http://www.danielpipes.org/article/247 (18.02.2007)

60. 26 lipca 1967 r. minister obrony Izraela Jigal Allon zaprezentował plan dotyczący przyszłości Zach. Brzegu zdobytego w wyniku wojny sześciodniowej. Plan zakładał utrzymanie przez Izrael kontroli nad doliną Jordanu i rozlokowanie izraelskiej armii na wzgórzach. Izrael zaanektowałby tereny w pobliżu Jerozolimy. Mimo iż wschodnia granica Izraela miała opierać się na rzece Jordan, to Palestyńczycy mieli zachować kontrolę nad trzema enklawami, północną (Nablus, Dżenin, Tulkarm, Ramallah), południową (Hebron, Betlejem), i enklawą zawierającą Jerycho – miały być połączone drogami. Istotą planu Allona była wojskowa kontrola nad Zach. Brzegiem, a nie ekspansja osadnicza. Plan był lansowany przez Partię Pracy aż do przegranych wyborów w 1977 r. Patrz: Allon Plan Map of the West Bank – 1967, http://www.mideastweb.org/alonplan.htm (17.02.2007)

61. A. Krawczyk, Terroryzm żydowski w Izraelu w latach 80. i 90. XX w. [w:] Polityczne metody zwalczania terroryzmu, pod red. K. Liedla. J. Marszałek-Kawy, S. Wudarskiego, Toruń 2006. s. 113.

62. Na temat „biblijnych granic’ prowadzi się w Izraelu mnóstwo studiów i uczonych dyskusji, których owocem są publikacje, atlasy, książki, artykuły i inne materiały propagandowe. Patrz I. Szahak, Żydowskie dzieje i religia. Żydzi i goje – XXX wieków historii, Warszawa-Chicago 1997, s. 18

63. D. Pipes, Tablica została usunięta po spotkaniu Gorbaczowa z Bushem na Malcie w grudniu 1989 r. Patrz: D. Pipes, Imperial…, op.cit.

64. T. Herzl, Complete Diaries, Vol. II, p. 711, cyt. za: L. Brenner, Zionism in the Age of Dictators, 1983, wydanie elektroniczne, http://www.marxists.de/middleast/brenner/index.htm(23.08.2004)

65. R. Schoenman, The Hidden History of Zionism, London 1988, wydanie elektroniczne, http://www.marxists.de/middleast/schoenman/index.htm (15.06.205)

66. D. Pipes, Imperial…, op.cit.

67. A. (Yair) Stren, The Ideology of the Lehi, http://www.csuohio.edu/tagar/lechi.htm. (14.02.2007)

68. S. Flapman, The Birth of Israel: Myth and Realities, Pantheon 1987, s. 53.

69. Cyt. za N. Mashala, Expulsion of the Palestinians: The Concept of „Transfer” in Zionist Political Thought, 1882-1948, Institute for Palestine Studies, Washington 1992, s. 87.

70. I. Szahak, Żydowskie…, op.cit., s. 19.

71. D. Newman, Gush Emunim Between Fundamentalism and Pragmatism, “The Jerusalem Quarterly”, Number 39, Spring 1986, wydanie elektroniczne
    http://www.geocities.com/alabasters_archive/gush_pragmatism.html (27.11.2006)

72. L. Watzal, Peace Enemies. The Past and Present Conflict between Israel and Palestine. http://www.passia.org/publications/research_studies/peace/content.html (11.10.2006)

73. Eretz Israel HaShlema / Greater Israel, http://www.globalsecurity.org/military/world/israel/greater-israel-maps.htm (07.01.2007)

74. J. Aviad, The Contemporary Israeli Pursuit of the Millennium, „Religion”, Volume 14, 1984, s. 208.

75. Między innymi komentarze Nachmanidesa z XIII i Majmonidesa z XII i XIII w. Na przykład, Nachmanides pisał: „My mamy rozkaz, aby dziedziczyć ziemię, którą Bóg dał Abrahamowi, Izaakowi i Jakubowi, i nie powinniśmy zostawiać jej w rękach jakiegoś innego narodu […] Nie wolno zostawiać Ziemi w rękach (siedmiu narodów Kannanejskich) ani żadnym innym ludziom w jakimkolwiek pokoleniu”. Cyt. za Y. Harkabi, Israel’s Fateful Hour, Chapter 5 (Nationalistic Judaism). http://www.geocities.com/alabasters_archive/nationalistic_judaism.html. (23.02.2007)

76. L. Rokach, Israel’s Sacred Terrorism, Massachusetts 1996, wydanie elektroniczne http://www.geocities.com/alabasters_archive/sacred_terror.html (11.12.2005)

77. Zwanej również – wojną o niepodległość Izraela.

78. Patrz B. Morris, Righteous Victims, 1881-1999, (Alfred A. Knopf, 1999), s. 497.

79. Patrz: H. Jaber, Hezbollah, Warszawa 2001, s. 23.

80. Kolejną dużą operację militarną Izrael przeprowadził w Libanie dopiero w 2006 r. Była to tzw. „wojna lipcowa”, gdy na czele izraelskiego rządu stała koalicja partii Kadima (utworzona głównie przez byłych członków Likudu z Arielem Szaronem na czele) wraz z fundamentalistami głównie z partii Szas (Shomrej Tora Sfaradijim – Sefardyjscy Strażnicy Tory).

81. Y. Harkabi, Israel’s…, op.cit.; B. Bolechów, Żydowski…, op.cit., s. 92: I. Shahak. N. Mezvinsky, Jewish Fundamentalism in Israel (rozdział V, The National Religious Party and the Religious Settlers), Pluto Press 1999, wersja elektroniczna, http://www.geocities.com/alabasters_archive/jewish_fundamentalism.html (28.02.2007).

82. Ibidem

83. J. Aviad, The Contemporary…, op.cit., s. 206.

84. A. Ravitzky, „The Revealed End”: Messianic Religious Zionism [w:] Messianism, Zionism, and Jewish Religious Radicalism, Chicago 1996, s. 79-144, wersja elektroniczna: http://www.geocities.com/alabasters_archive/revealed_end.html (12.14.2006)

85. Dalej rabin Waldman kontynuował: „Musimy pamiętać, że celem jest zniszczenie zła. Nie spoczniemy, aż tego nie dokonamy. To jest siła narodowego ożywienia i dopiero zaczęliśmy swoją pracę. Nasi wrogowie nie będą w stanie już podnieść się przeciwko nam, nigdy więcej. Bóg daje nam nie tylko fizyczną władzę, ale też duchową siłę, braterstwo i stanowczość, by dokończyć naszą pracę”. Cyt. za: J. Aviad. The Contemporary…, op.cit.

86. A. Ravitzky, „The Revealed…, op.cit.

87. Cyt. za I. Lustick, Israel’s Dangerous Fundamentalist: Gush Emunim, “Foreign Policy” 68 (Fall 1987). Po wojnie w Libanie powstała mała partia rabina Chaima Druckmana – Matzad o ideologii religijno-nacjonalistycznej, opowiadająca się za maksymalistycznymi dążeniami terytorialnymi.